Katedra Powszechnej Historii Państwa i Prawa

Autor przedstawia specyfikę dawnego prawa angielskiego, w którym możliwość dochodzenia roszczeń osadzona była na systemie rytów (zbliżonym do siatki actiones w prawie rzymskim). Zwraca uwagę na nieporadność dawnego common law w obszarze prawa zobowiązań. Ukazuje następnie jak dalece ryt assumpsit – ekspandujący w obszar kontraktów, a następnie rozciągający swe działania na wypadki bezpodstawnego wzbogacenia – okazał się tu zbawiennym środkiem zaradczym.

Autor oparł swe rozważania nie tylko na bogatej anglojęzycznej literaturze przedmiotu, lecz zwłaszcza na analizie konkretnych cases zawartych w reports – a więc zbiorach precedensów opisanych przez dawnych jurystów .

Monografia została przygotowana na podstawie pracy doktorskiej, która w 2009 r. uzyskała I nagrodę w XLIV Ogólnopolskim Konkursie „Państwa i Prawa" na najlepsze prace habilitacyjne i doktorskie z dziedziny nauk prawnych.

Prof. dr hab. Kazimierz Baran

Książki jest poprawioną wersją pracy doktorskiej pt. „Ewolucja roszczeń odpowiadających rzymskim condictiones w angielskim common law począwszy od średniowiecza do schyłku XIX wieku", na podstawie której w 2009 r. organizator uzyskał pierwszą nagrodę w XLIV Ogólnopolskim Konkursie „Państwa i Prawa" na najlepsze prace habilitacyjne i doktorskie z dziedziny nauk prawnych (w załączniku dyplom).

Praca stanowi efekt wieloletnich badań (2001-2011) prowadzonych w oparciu o zbiory Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Max-Planck-Instituts für ausländisches und internationales Privatrecht w Hamburgu, Bodleian Law Library przy Uniwersytecie Oksfordzkim (dzięki wsparciu Funduszu im. Florentyny Kogutowskiej UJ), Institute of Advanced Legal Studies przy Uniwersytecie Londyńskim (w ramach grantu promotorskiego 1 H02A 047 30 z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego).

Książka dotyczy rozwoju tych instytucji common law, które przez angielskich prawników nazywane były quasi-kontraktami. Współcześnie tego typu roszczenia stanowią filar działu prawa określanego mianem law of restitution lub law of unjust enrichment, tworzącego obok prawa umów i prawa deliktów, trzeci segment angielskiego prawa zobowiązań.  

Cezury czasowe pracy to z jednej strony okres średniowiecza, a z drugiej – początek XXI wieku. Chcąc przedstawić ewolucję prawa angielskiego w głębszej perspektywie, na dłuższym odcinku rozwoju historii prawa, wzięto pod uwagę przemiany zachodzące w angielskim law of restitution aż do początków XXI stulecia.

Książka została podzielona na dziewięć rozdziałów, wśród których można by wyodrębnić dwie części. Pierwsze cztery rozdziały stanowią rozbudowany wstęp do dalszych rozważań (str. 37-146), prowadzonych w rozdziałach 5-9, na temat ewolucji roszczeń quasi-kontraktowych (str. 146-407).

Specyficzna budowa systemu prawa angielskiego wymagała opracowania znacznie szerszego wstępu niż praktykuje się to w wypadku omawiania instytucji prawa polskiego, czy też innych porządków prawnych Europy kontynentalnej. W szczególności zachodziła potrzeba przedstawienia „środowiska", w którym omawiane roszczenia ewoluowały, a zatem: systemu źródeł prawa angielskiego (rdz 1), zarysu historii wymiaru sprawiedliwości (rdz 2), a także podstaw prawa procesowego (rdz 3 i 4). Konieczne było omówienie kluczowej dla zrozumienia common law instytucji rytu procesowego (rdz 3).

Przedmiotem drugiej części pracy jest ewolucja formuł procesowych rytu w sprawie (case) i rytu promisyjnego (assumpsit) zmierzająca do rozwinięcia się w trakcie XVII stulecia konstrukcji indebitatus assumpsit for money had and received, czyli „angielskiej kondykcji". Przedstawiono rozwój prawa umów w średniowieczu (rdz 5), linie rozwoju XVI-wiecznego orzecznictwa, które osiągnęły kulminację w rozstrzygnięciu Slade v. Morley w 1602 r. (rdz 6), dalszą XVII-wieczną ewolucję rytu promisyjnego pod postacią formuły procesowej indebitatus assumpsit (rdz 7). Omówiono także sprawę Moses v. MacFerlan z 1760 r., która stanowi leading case angielskiego prawa bezpodstawnego wzbogacenia (rdz 8). Rozdział 9 stanowi przegląd poszczególnych wypadków (tzw. heads of liability) uzasadniających wystąpienie z roszczeniem o zwrot nienależnego świadczenia / o bezpodstawne wzbogacenie. W rozbudowanym zakończeniu przedstawiono stan angielskiego prawa bezpodstawnego wzbogacenia – law of restitution – na początku XXI wieku.